Βιώνοντας επώδυνα συναισθήματα

της Ειρήνης Πασχαλίδη

Πόσο εύκολο είναι να βιώνουμε επώδυνα συναισθήματα; Η θλίψη, οι ενοχές, ο φόβος, η ντροπή, ο θυμός, η ζήλεια μας φέρνουν συχνά σε δύσκολη θέση όχι μόνο απέναντι στους άλλους, αλλά και απέναντι στον εαυτό μας. Πόσο εύκολο είναι να παραδεχτούμε και να αποδεχτούμε αυτά τα συναισθήματα;

Η συνήθης τακτική είναι να τα κατηγοριοποιούμε ως άχρηστα ή να τα παραβλέπουμε.Μπορεί να σκεφτούμε ότι αφού δε μας βοηθάνε πουθενά είναι καλύτερα να μη τους δώσουμε σημασία. Ή ακόμη και να προσπαθούμε αγωνιωδώς να εντοπίσουμε εάν οι λόγοι που τα προκάλεσαν ήταν αρκετά σοβαροί για να προκαλέσουν τέτοια συναισθήματα. Προσπαθούμε να βρούμε τις επακριβείς αντικειμενικές, εξωτερικές αιτίες που μας οδήγησαν σε αυτή την κατάσταση. Και να καταλογίσουμε σε αυτές την ευθύνη αυτών των συναισθημάτων. Καμιά φορά ίσως αν αυτές δεν αρκούν να ξεκινήσουμε να κατασκευάζουμε σενάρια για το τι «πραγματικά» συνέβη.

Όλοι αυτοί οι τρόποι είναι όχι μόνο συνήθεις αλλά και φυσιολογικοί. Μας βοηθούν να εκτονωθούμε και να ανακουφιστούμε άμεσα. Μερικές φορές μάλιστα μπορεί να είναι και απαραίτητοι. Σε μία κουλτούρα άλλωστε που η αξία των ανθρώπων ταυτίζεται με την εικόνα τους και την αποδοτικότητά τους, οι παραπάνω στρατηγικές προάγονται κοινωνικά. Έχουμε μάθει ότι είμαστε δυνατοί όταν δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να βιώσει δύσκολα συναισθήματα ή εάν βιώσει να μη τους δώσει σημασία. Είναι όμως έτσι; Είναι αλήθεια άχρηστα αυτά τα συναισθήματα; Το ότι είναι δυσάρεστα τα κάνει αυτόματα και ανούσια ή παράλογα;

Τα δυσάρεστα συναισθήματα, όπως και τα ευχάριστα, είναι αναπόσπαστα κομμάτια της εμπειρίας μας στον κόσμο. Η βίωση των συναισθημάτων, όποια και να είναι αυτά –ευχάριστα ή δυσάρεστα- μας επιτρέπει να ζούμε μία πλούσια σε εμπειρίες ζωή, έχοντας ως πρώτο μέσο και σταθμό εμπειρίας τον εαυτό μας και τη σχέση μας με αυτόν αλλά και τους άλλους.

Βιώνοντας τα έχουμε μεγαλύτερη επίγνωση και κατανόηση του εαυτού μας και των αναγκών μας. Τα συναισθήματα –όλα τα συναισθήματα- φέρουν ένα προσωπικό νόημα, το οποίο μπορούμε να φέρουμε κοντά μας και να το δεχτούμε. Η αποδοχή και ο σεβασμός του νοήματος αυτού μας βοηθά να αντέξουμε αυτά τα συναισθήματα αλλά και να τα διαχειριστούμε διαφορετικά, από μία ισοδύναμη θέση.

Η αποφυγή των δυσάρεστων συναισθημάτων από την άλλη, δεν είναι και τόσο επωφελής τρόπος αντιμετώπισής τους όσο πιστεύουμε. Άμεσα μας ανακουφίζει και μας βοηθά αλλά μακροπρόθεσμα, εκπαιδεύοντας τον εαυτό μας να μη βιώνει αρνητικά συναισθήματα, ουσιαστικά τον εκπαιδεύουμε να μη βιώνει συναισθήματα! Η ένταση όχι μόνο των αρνητικών αλλά και των θετικών συναισθημάτων μειώνεται με αποτέλεσμα συχνά να νιώθουμε αυτό το «πάγωμα», αυτή την αίσθηση ότι απουσιάζουμε από τη στιγμή παρά την φυσική παρουσία μας σε αυτή και την επιθυμία μας να συμμετάσχουμε σε αυτή. Όταν δε η αποφυγή τους είναι συστηματική μπορεί να εκδηλώσουμε αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά… Το ότι τους γυρίζουμε την πλάτη, δε σημαίνει πως παύουν να υπάρχουν.

Αντιθέτως, μόλις τα αποδεχτούμε ως είναι και τα αγκαλιάσουμε πραγματικά, αυτά θα πάψουν να είναι τόσο άγρια- θα εξημερωθούν. Μόλις δούμε πόσο πολύπλευρος και αντιφατικός είναι ο εαυτός μας, τόσο πιο πολύ θα σχετιστούμε μαζί του αλλά και θα συνδεθούμε με τους άλλους. Για να ζήσουμε αυθεντικά, εξημερώνοντας τα «άγρια» συναισθήματα και κάνοντας φιλία με αυτά:

– Σε παρακαλώ, εξημέρωσέ με, είπε!

– Πολύ το θέλω, απάντησε ο μικρός πρίγκιπας, μα δεν έχω καιρό. Έχω ν’ ανακαλύψω φίλους και να γνωρίσω πολλά πράγματα.

– Δεν ξέρουμε παρά εκείνα που μας δίνουν την δυνατότητα να δημιουργούμε δεσμούς, είπε η αλεπού. Οι άνθρωποι δεν έχουν πια καιρό να μάθουν κάτι. Αγοράζουν πράγματα ετοιματζίδικα, φτιαγμένα μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια από τους εμπόρους. Και καθώς δεν υπάρχουν ποτέ έμποροι που να γίνονται φίλοι, οι άνθρωποι δεν έχουν πια φίλους. Αν θέλεις ένα φίλο, εξημέρωσε με!

– Τι πρέπει να κάνω; είπε ο μικρός πρίγκιπας.

– Πρέπει να είσαι πολύ υπομονετικός, απάντησε η αλεπού. Στην αρχή θα πρέπει να καθίσεις κάπως μακριά από μένα, όπως κάνω τώρα εγώ, πάνω στο χορτάρι. Θα σε κοιτάζω με την άκρη του ματιού μου και συ δεν θα λες τίποτε. Η κουβέντα γίνεται αιτία να δημιουργηθούν παρεξηγήσεις. Όμως, κάθε μέρα, θα μπορείς να ‘ρχεσαι και να κάθεσαι κάπως πιο κοντά σε μένα …

«Ο Μικρός Πρίγκιπας», Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ.

Τα επώδυνα συναισθήματα είναι ένα από τα πιο συχνά θέματα που πραγματεύεται η τέχνη. Η τέχνη μας δείχνει πως αυτά δεν είναι ένα και μόνο στατικό πράγμα –πχ. ο φόβος/ η θλίψη- αλλά πως μέσα τους, αυτά ίδια, το καθένα ξεχωριστά, έχει χρώματα, ήχους, φωνές, εικόνες, μυρωδιές, διαφορετικές εμπειρίες. Κάθε συναίσθημα είναι μία εμπειρία. Κάθε διερεύνηση, ένα ταξίδι. Κάθε ταξίδι είναι ένα βήμα πιο κοντά στους άλλους και τον εαυτό μας.

Οι άνθρωποι φοβούνται τον εαυτό τους, την προσωπική τους πραγματικότητα- τα συναισθήματα τους περισσότερο από όλα. Οι άνθρωποι μιλούν για το πόσο υπέροχη είναι η αγάπη αλλά αυτά είναι βλακείες. Οι άνθρωποι μαθαίνουν ότι ο πόνος είναι κακός και επικίνδυνος. Πώς μπορούν να ασχοληθούν με την αγάπη εάν φοβούνται να αισθανθούν; Ο πόνος προορίζεται να μας ξυπνήσει. Οι άνθρωποι προσπαθούν να κρύψουν τον πόνο τους. Αλλά κάνουν λάθος. Ο πόνος είναι κάτι να το κουβαλάς, σαν ένα ραδιόφωνο. Νιώθεις τη δύναμη σου κατά την εμπειρία του πόνου. Έχει όλο να κάνει με το πώς τον κουβαλάς. Αυτό έχει σημασία. Ο πόνος είναι ένα συναίσθημα. Τα συναισθήματα σου είναι ένα κομμάτι σου. Η δική σου πραγματικότητα. Εάν ντρέπεσαι για αυτά, και τα κρύβεις, αφήνεις την κοινωνία να καταστρέψει την πραγματικότητά σου. Θα έπρεπε να διεκδικήσεις το δικαίωμα σου να αισθάνεσαι πόνο.

Τζιμ Μόρισον

Ειρήνη Πασχαλίδη,

Συμβουλευτική Ψυχολόγος

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Mikulincer, M., Shaver, P. R. & Pereg D. (2003). Attachment Theory and Affect

Regulation:The Dynamics, Development, and Cognitive Consequences of

Attachment-Related Strategies. Motivation and Emotion, 27(2): 77-102.

Schwarz, N. H. & Tory, E. (Ed) & Sorrentino, R. M. (Ed), (1990).

Feelings as information: Informational and motivational functions of affective

states. Handbook of motivation and cognition: Foundations of social

behavior, Vol. 2. , (pp. 527-561). New York, NY, US: Guilford Press.

Van Deurzen, E. (2009). Psychotherapy and the Quest for Happiness. Sage: London.