Πανελλήνιες εξετάσεις ή εξετάσεις ζωής;

Η χρονιά των Πανελληνίων είναι μία ιδιαίτερα στρεσογόνα και πιεστική περίοδος για τους μαθητές, αφού για τους περισσότερους θεωρούνται ως ένα πέρασμα για το επόμενο βήμα στη ζωή τους. Σε αυτή τη χρονιά οι μαθητές καλούνται να σκεφθούν και να αποφασίσουν εάν επιθυμούν να σπουδάσουν, να επιλέξουν το πεδίο με το οποίο τους ενδιαφέρει να ασχοληθούν, αλλά και να αποδώσουν τα μέγιστα των δυνατοτήτων τους με σκοπό την επιτυχία στις εξετάσεις και την υλοποίηση των στόχων τους.
Οι απαιτήσεις των εξετάσεων φέρνουν συχνά τους μαθητές αντιμέτωπους με ένα μεγάλο φορτίο άγχους. Είναι πολύ συχνό σε αυτή την περίοδο οι μαθητές να εκδηλώνουν ψυχοσωματικές δυσλειτουργίες όπως πονοκεφάλους, διαταραχές στον ύπνο, έντονη αύξηση ή μείωση βάρους, ζαλάδες κα. Αυτές οι ψυχοσωματικές δυσλειτουργίες αποτελούν ένδειξη πως ο μαθητής πιέζεται αρκετά και βιώνει έντονο άγχος. Συχνά ο μαθητής μπορεί να εκφράσει ένα συναίσθημα αβοηθησίας, λόγω της ανησυχίας που ίσως αισθάνεται για την αβεβαιότητα των αποτελεσμάτων.
Οι μαθητές, προκειμένου να διαχειριστούν το στρες σε όλη τη διάρκεια της εν λόγω σχολικής χρονιάς, οφείλουν μεν να προετοιμάζονται επιμελώς ώστε να αισθάνονται και οι ίδιοι περισσότερο ασφαλείς και σίγουροι, αλλά και να φροντίζουν επαρκώς τον εαυτό τους, ώστε να διατηρήσουν την ευεξία τους και να μην «εξαντληθούν». Αξίζει να σημειωθεί πως η ευεξία συνδέεται με μεγαλύτερη αποδοτικότητα ενώ αντίθετα το στρες, παρ’ ότι μέχρι ενός σημείου λειτουργεί βοηθητικά, όταν υπερβεί αυτό το σημείο αρχίζει να εξαντλεί το άτομο, επηρεάζοντας αρνητικά την αποδοτικότητα και τις επιδόσεις του.
Μολονότι το διάβασμα θα καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της μέρας των μαθητών, εντούτοις είναι πολύ σημαντικό να διαθέτουν και κάποιο ελεύθερο χρόνο. Η γυμναστική μπορεί να αποτελέσει μία βοηθητική δραστηριότητα, καθότι βοηθά στην αποφόρτιση από το στρες και συμβάλλει στις γνωστικές διαδικασίες που σχετίζονται με τη μάθηση. Επίσης οι σχέσεις και επαφές με συνομήλικους μπορεί να αποδειχθούν εξαιρετικά βοηθητικές, δεδομένου ότι τους επιτρέπουν να περάσουν καλά και να μοιραστούν τους προβληματισμούς τους και τις πιέσεις που βιώνουν. Γενικότερα είναι σημαντικό ο μαθητής να αφιερώνει χρόνο για τον εαυτό του, μέσα από δραστηριότητες που δεν σχετίζονται με τις εξετάσεις και το σχολείο. Με αυτό τον τρόπο, ούτε η καθημερινότητά του θα περιστρέφεται εξ’ ολοκλήρου γύρω από τις εξετάσεις, ούτε θα εξαντληθούν τα ψυχικά του αποθέματα, που θα χρειαστεί για να αντεπεξέλθει στην πίεση των εξετάσεων.

Βεβαίως, παρά την όλη καλή προετοιμασία κάποιου μαθητή, υπάρχει πάντα η πιθανότητα αποτυχίας ή μη επίτευξης του στόχου που είχε θέσει ο ίδιος στις τελικές εξετάσεις. Σε περίπτωση που ο μαθητής αποτύχει το στόχο του είναι πιθανόν να βιώσει δύσκολα συναισθήματα. Εάν ο ίδιος ειδικά είχε αφιερώσει πολύ χρόνο και προσπάθεια για την επιτυχία του στόχου του, η μη επίτευξη του μπορεί να τον φέρει σε δύσκολη θέση. Σε αυτή την περίπτωση είναι πιθανόν να διακινηθούν στον ίδιο συναισθήματα απόγνωσης, θυμού ή μειονεξίας. Όλα αυτά τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά, καθώς η μη εκπλήρωση των προσδοκιών μπορεί να είναι μία ισχυρή ματαίωση. Είναι σημαντικό ο μαθητής να πενθήσει για τις προσδοκίες και τις ελπίδες που είχε επενδύσει σε αυτές τις εξετάσεις και να είναι ανοιχτός στην αναζήτηση και λήψη υποστήριξης από τους οικείους τους (οικογένεια και φίλους).
Συχνά η βίωση ματαίωσης, απογοήτευσης και θυμού μπορεί να συνοδεύονται με έντονη ανησυχία για το μέλλον ή με ενοχές για το παρελθόν ή ακόμη και με σκέψεις μειονεξίας που μπορεί να εκδηλώνονται μέσω συγκρίσεων με τους υπόλοιπους συνομήλικους. Αυτές οι σκέψεις, παρόλο που είναι απολύτως φυσιολογικές, συχνά είναι μη ρεαλιστικές και μπορούν να επιφορτίσουν το μαθητή με επιπλέον βάρος, ειδικά όταν είναι επίμονες και δεν τίθενται υπό αμφισβήτηση. Κάποιες από αυτές τις σκέψεις μπορεί να είναι οι εξής:

«Αφού απέτυχα στις εξετάσεις θα αποτύχω στη ζωή μου»
«Η αποτυχία στις εξετάσεις σημαίνει ότι δεν είμαι αρκετά έξυπνος»
«Οι φίλοι μου είναι καλύτεροι από εμένα»
«Δεν ήμουν αρκετά καλός για να επιτύχω»

Οι παραπάνω προτάσεις ταυτίζουν την επιτυχία κάποιου στις εξετάσεις με τη συνολική του αξία ως μαθητή αλλά και ως ανθρώπου. Η αποτυχία σε μία εξέταση όμως δεν μπορεί να κρίνει την αξία ενός ανθρώπου ούτε να καταστρέψει το μέλλον του. Ο μαθητής μπορεί να επεξεργαστεί την δύσκολη αυτή εμπειρία και να δει πέρα από αυτή, πώς επιθυμεί να κινηθεί στο μέλλον του. Επομένως, καλείται να επανακαθορίσει τους στόχους του για το μέλλον και να σχεδιάσει τη στρατηγική που χρειάζεται για να τους επιτύχει. Μέσα από την επεξεργασία της προηγούμενης εμπειρίας του μπορεί να δει ποια ακριβώς είναι τα σημεία στα οποία δυσκολεύτηκε, ώστε την επόμενη φορά να έχει γνώση γι’ αυτά και, αν μπορεί, να τα διαχειριστεί με διαφορετικό τρόπο, αλλά και ποια ακριβώς είναι τα δυνατά του σημεία στα οποία θα στηριχθεί και τα οποία θα ενισχύσει.
Ο ρόλος της οικογένειας
Όπως φαίνεται και από τα παραπάνω ο ρόλος του οικογενειακού περιβάλλοντος για τη διαχείριση του άγχους των πανελληνίων και μίας ενδεχόμενης αποτυχίας σε αυτές, είναι πολύ μεγάλης σημασίας. Είναι γεγονός πως οι μαθητές δεν έχουν μόνο να αντιμετωπίσουν τις αντικειμενικές απαιτήσεις των εξετάσεων και της προετοιμασίας γι’ αυτές, αλλά και τις προσδοκίες των ίδιων, των φίλων τους και των γονιών τους για τους ίδιους. Για τους γονείς, η επιτυχία του παιδιού τους στις Πανελλήνιες μπορεί να αποτελεί την επιβεβαίωση πως πέτυχαν στον ρόλο τους ως γονέων και να τους επιτρέψει να νιώσουν ασφάλεια για το μέλλον του παιδιού τους. Είναι όμως πολύ σημαντικό τα παιδιά να μην επιφορτίζονται και με το άγχος του γονέα, καθώς αυτό μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα δυσβάστακτο. Επίσης είναι σημαντικό οι γονείς να μη ταυτίζουν την επιτυχία του παιδιού τους στις εξετάσεις με την επιτυχία του στο ρόλο του ως παιδιού, μαθητή ή και ανθρώπου. Αντιθέτως, ο ρόλος του γονέα σε αυτή την περίοδο είναι να βοηθήσει το παιδί του, παρέχοντάς του υποστήριξη και ενδιαφέρον. Οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να εκφράζουν τις δυσκολίες και τα συναισθήματα που αντιμετωπίζουν, αποδεχόμενοι και οι ίδιοι τα συναισθήματα αυτά. Αυτό που είναι σημαντικό είναι η αγάπη, η περηφάνια, η διαθεσιμότητα και η αποδοχή των γονιών να εκφράζεται ανοιχτά και έμπρακτα, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος των εξετάσεων.
Πολλοί γονείς, στην προσπάθεια τους να παρακινήσουν τα παιδιά τους να διαβάσουν και να επιτύχουν, μπορεί να γίνουν πιεστικοί. Ωστόσο αυτή η μέθοδος φαίνεται πως δεν είναι ιδιαίτερα αποδοτική, διότι αφενός στερεί από τον έφηβο την αίσθηση αυτοκαθορισμού, πως δηλαδή ο ίδιος έχει την ικανότητα και δυνατότητα να καθορίζει σε κάποιο βαθμό τη ζωή του, και αφετέρου διότι έρευνες δείχνουν ότι η αίσθηση αυτονομίας στον έφηβο συνδέεται με μεγαλύτερη σχολική επιτυχία.
Σε περίπτωση αποτυχίας στις εξετάσεις ή στον επιθυμητό στόχο, οι γονείς πρέπει να δείξουν κατανόηση για τα συναισθήματα που εκφράζει το παιδί τους, όσο δύσκολα και αν είναι αυτά, και να δεχτούν πως για τον μαθητή η αποτυχία αυτή μπορεί να επέφερε απογοήτευση. Οι ίδιοι μπορούν να τον υποστηρίξουν συναισθηματικά και να τον ενθαρρύνουν να εκφράζεται, χωρίς όμως να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους απέναντί του προσπαθώντας να τον προστατέψουν από τα συναισθήματα που βιώνει. Η προσπάθεια των γονιών για προστασία των παιδιών από επώδυνα συναισθήματα μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που οι ίδιοι θέλουν. Το μήνυμα το οποίο άρρητα μπορεί να μεταδίδεται μέσα από τη συγκάλυψη και την αποφυγή των αρνητικών συναισθημάτων είναι πως δεν υπάρχει το πλαίσιο, ο χώρος και η θέληση να ακουστούν και να γίνουν κατανοητά.

Αντιθέτως οι γονείς μπορούν να βρίσκονται δίπλα στο παιδί τους δείχνοντας κατανόηση, υποστήριξη και ενθάρρυνση. Παρόλο που είναι δύσκολο για τους ίδιους να είναι θεατές των δύσκολων συναισθημάτων του παιδιού τους, είναι σημαντικό να του επιτρέψουν να πενθήσει για τις προσδοκίες του που δεν εκπληρώθηκαν. Αργότερα και σταδιακά, μπορούν να ενδυναμώσουν το παιδί τους στη διαδικασία επαναπροσδιορισμού των στόχων του για το μέλλον δείχνοντας την εμπιστοσύνη τους στην ικανότητά του να τα καταφέρει.

Συνολικά αυτό που καλούνται να κάνουν οι γονείς είναι να αφουγκράζονται και να αντέχουν τα συναισθήματα και τις ανάγκες των παιδιών τους παρέχοντας τους κατανόηση, υποστήριξη και άνευ όρων αποδοχή.

Οι αποτυχίες είναι ένα δύσκολο αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής. Για όλους μας αποτελούν πάντα μία πρόκληση αλλά και μία ευκαιρία να διδαχθούμε πως μία αποτυχία δεν συνεπάγεται και καταστροφή. Άλλωστε και ο ορισμός των εννοιών της επιτυχίας και της αποτυχίας είναι πολύ σχετικός. Κλείνοντας, αξίζει να θυμηθούμε τον τρόπο με τον οποίο όρισε την «επιτυχία» ο Βρετανός πρωθυπουργός και βραβευμένος με Νόμπελ, Ουίστον Τσώρτσιλ:

«Η επιτυχία είναι να προχωράς από αποτυχία σε αποτυχία, χωρίς να χάνεις τον ενθουσιασμό σου».

Ειρήνη Πασχαλίδη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος

 
Βιβλιογραφία
Carl Rogers (1961). Το γίγνεσθαι του προσώπου. Ερευνητές.
Amartya, S. (2008). Capability and Well-Being, The Philosophy of Economics. Cambridge University Press.
Ericsson, K. A., Krampe, R. T., Tesch-Römer, C. (1993). The role of deliberate practice in the acquisition of expert performance. Psychological Review Vol 100(3): 363-406.
Ogden T.H. (2004). On holding and containing, being and dreaming. The International Journal of Psychoanalysis 85(6): 1349–1364.