Σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και Έφηβοι.

Δύο αληθινά παραδείγματα.

της Μαρίνας Μουλάκη.

Η Ελένη είναι δεκατεσσάρων και πηγαίνει στη Β’ Γυμνασίου. Είναι ένα , γενικώς, χαρούμενο κορίτσι που δυσκολεύεται να δεχτεί τα λίγα παραπανήσια κιλά που έχει πάρει (και δεν μπορεί να χάσει) από το περασμένο καλοκαίρι. Περνάει καλά στο σχολείο της με τις δύο κολλητές τις φίλες ,αλλά όταν το θέμα έρχεται στα αγόρια της ηλικίας της, είναι εμφανές πως δε νιώθει αρεστή και η αλλαγή στο σώμα της της έχει δημιουργήσει ανασφάλεια. Βλέπει τα άλλα κορίτσια που έχουν αρχίσει να φλερτάρουν και κάποιες που δημιουργούν σχέσεις με αγόρια και θέλει πολύ να μπει και αυτή σε αυτό το «παιχνίδι». Νιώθει όμως πολύ ντροπαλή και φοβάται την απόρριψη. Πριν από μερικές μέρες, ήρθε να με βρει ενθουσιασμένη. Ο Γιάννης, ένα αγόρι από την Γ’ Γυμνασίου, είδε στο προφίλ της στο Facebook πως τους αρέσει η ίδια αμερικάνικη σειρά, και της έστειλε ένα μήνυμα. Το ένα μήνυμα έφερε το άλλο και τελικώς της πρότεινε να συναντηθούν και να δουν μερικά επεισόδια , που έχει εκείνος στον Υπολογιστή του, μαζί. Το Facebook βοήθησε να μπει ένα αγόρι στη ζωή της και έχουν από τότε γίνει αχώριστοι.
Η ιστορία της Ελένης και του Γιάννη, είναι ένα παράδειγμα του πώς το Διαδίκτυο μπορεί να διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των εφήβων. Οι κοινωνικές σχέσεις των νέων όμως, δεν ενισχύονται μόνο από τη χρήση του Internet και των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά πιθανόν και να γίνονται πιο προβληματικές λόγω αυτού.

Η χρήση του Διαδικτύου στην εφηβεία:
Η εφηβεία είναι μία περίοδος που επαναπροσδιορίζουμε τη ταυτότητά μας και η κοινωνική συναναστροφή των νέων με τους συνομηλίκους τους παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον καινούριο ορισμό του εαυτού τους. Mοιράζονται τα ενδιαφέροντά τους και τις ανησυχίες τους, κάνουν νέες παρέες και τις πρώτες τους σχέσεις. Μέσα από αυτές τις σχέσεις αρχίζουν να γνωρίζουν τον εαυτό τους και πώς λειτουργεί σαν νέος άντρας, γυναίκα, φίλος και φίλη. Στην εποχή που ζούμε ,το Ιnternet παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη κοινωνική ζωή των νέων. Μπορεί να βλέπονται κάθε μέρα στο σχολείο, αλλά πέρα από την εικόνα του καθενός στο σχολείο, υπάρχει και το προφίλ του/της στο Facebook (ή και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης )μέσα από το οποίο εκφράζει τη προσωπικότητα του ή τουλάχιστον τα στοιχεία που θέλει να τονίσει. Είναι κάτι σαν προσωπική διαφήμιση με την αγαπημένη μουσική, ταινία, τα ενδιαφέροντα και τις «καλύτερες» φωτογραφίες του ή της. Πέρα λοιπόν από τη σχολική ζωή είναι και η κοινωνική δράση των εφήβων στο διαδίκτυο που τους επηρεάζει στο πως βλέπουν τον εαυτό τους σε σχέση με τους άλλους .Είναι το πώς «κινείσαι» στο σχολείο αλλά κατά πολύ και το πόσους «φίλους» έχεις και πόσα «likes» σου κάνουν οι άλλοι στο Facebook!
Η χρήση διαδικτυακών σελίδων κοινωνικής δικτύωσης (Social networks) όπως το Facebook το MySpace το Twitter (τα top 3 Social networks) έχει φτάσει περίπου το 72 % στους εφήβους ηλικίας δώδεκα με δεκαεπτά χρονών παγκοσμίως. Το ποσοστό αυτό σε ενήλικες άνω των τριάντα αγγίζει το 39%.Σύμφωνα με έρευνες περίπου 90% των εφήβων χρησιμοποιούν τις σελίδες αυτές για να κρατάνε επαφή με φίλους που βλέπουν ούτως ή άλλως συχνά, ένα 82% το κάνει για να μιλάει με φίλους που βλέπει σπάνια. Περίπου 50% «κάνει καινούριους φίλους» έτσι και ένα 17% χρησιμοποιεί τα sites αυτά για φλερτ.

Πώς οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης βοηθούν τη καθημερινότητα των εφήβων:
Ας δούμε λίγο τα θετικά στοιχεία που μπορεί να έχει η χρήση σελίδων κοινωνικής δικτύωσης στη ζωή των εφήβων:
Όπως είδαμε και από το παράδειγμα της Ελένης, μέσα από τη διαδικτυακή κοινωνική συναναστροφή, ένας νέος μπορεί να βοηθηθεί στο να «ξεμπλοκάρει» στις καθημερινές του κοινωνικές σχέσεις με τους άλλους.
Σιγά σιγά νιώθει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αφήνει πιο πίσω τις ανασφάλειές του. Πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει το ότι στο Διαδίκτυο ο καθένας διαλέγει τα στοιχεία της προσωπικότητας που θέλει να βγάλει προς τα έξω και πίσω από τον Υπολογιστή του «ξεχνάει» αυτά που δε του αρέσουν στον εαυτό του .Όταν έχει πια δημιουργηθεί η online-φιλία, έχει ένα «πάτημα» για την πρόσωπο με πρόσωπο επαφή.
Οι έφηβοι που δυσκολεύονται πολύ στη καθημερινή κοινωνική τους ζωή, που είναι στο «περιθώριο», απομονωμένοι ή και θύματα bullying, πιθανόν να βρουν μία διέξοδο με online φιλίες μέσα από τις οποίες θα πάρουν αποδοχή. Επίσης , μπορούν να βρουν μεγάλη στήριξη στα Διαδικτυακά Forum για παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες μαθησιακές, στην εμφάνισή τους ή άλλες που τους φέρνουν απόρριψη από τους συμμαθητές τους. Στα Forum αυτά, οι έφηβοι που μοιράζονται παρόμοια προβλήματα , βρίσκουν συμπαράσταση, ανταλλάζουν συμβουλές και προσωπικά παραδείγματα για το πώς αντιμετωπίζουν το πρόβλημά τους, και νιώθουν πως «ανήκουν» και αυτοί σε μία κοινωνική ομάδα.
Ακόμα και σε περιπτώσεις εφήβων που έχουν μία γεμάτη και πολύ ευχάριστη κοινωνική ζωή, η χρήση Social networks και η online επικοινωνία μεταξύ τους, μπορεί να φανεί θετική στο ότι ενισχύει τον τρόπο έκφρασής τους.

Μαθαίνουν :
-να εκφράζουν (αρχικά γραπτώς) τα συναισθήματά τους
-να έχουν αυτό-έλεγχο και να σέβονται απόψεις διαφορετικές από τις δικές τους.
-Μέσα από αυτή την ανταλλαγή γνώμεων , παίρνουν νέα γνώση και εξασκούν τη κριτική τους σκέψη.
-Κυριότερα, θετικά σχόλια σε αυτά που αναρτούν και εκφράζουν οι νέοι στις σελίδες αυτές, ενισχύουν την αυτό-εικόνα και την αυτό-εκτίμησή τους. Συνεπώς, το πόσο χαρούμενοι και αποδεκτοί νιώθουν τη περίοδο της εφηβείας τους.
Ένα ακόμα θετικό στοιχείο είναι πως η χρήση Social Networks παρέχουν στους εφήβους μία αίσθηση σταθερότητας σε περιόδους αβεβαιότητας και νέων προκλήσεων όπως η αλλαγή σχολείου ή Χώρας. Μπορεί να μη βλέπουν πλέον καθημερινά τους φίλους τους , αλλά έχουν όποτε θέλουν πρόσβαση στα νέα τους και μπορούν να μιλούν διαρκώς μέσω Internet.

Δυστυχώς όμως, τα πράγματα δεν είναι πάντα έτσι. Τα αποτελέσματα της κοινωνικής δικτύωσης μέσω Διαδικτύου μπορεί να είναι και βλαβερά για την ψυχολογία του εφήβου.

Η ιστορία του Κώστα:
Ο Κώστας είναι δώδεκα και μόλις μπήκε στο Γυμνάσιο. Αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες και για το λόγο αυτό οι γονείς του τον έγραψαν σε ένα ιδιωτικό ξενόγλωσσο σχολείο που φημίζεται για το τμήμα μαθησιακών δυσκολιών του. Τα πηγαίνει πολύ καλά με τους καθηγητές και την εκπαιδευτική ψυχολόγο που τον βοηθάει με τα μαθήματά του, όμως έχει πολύ μεγάλο πρόβλημα με τα αγόρια συμμαθητές του. Κάθε φορά που δυσκολεύεται να απαντήσει ή αργεί να καταλάβει τις ερωτήσεις του δασκάλου, εκείνοι σκάνε στα γέλια και του ψιθυρίζουν «βρισιές» όπως «βλάκα», «καθυστερημένο», «ζώο». Κυρίως ο συμμαθητής του ο Αλέξανδρος ξεκινάει τα πειράγματα και οι άλλοι ακολουθούν. Είναι πολύ στενοχωρημένος που νιώθει ότι τον έχουν εκτοπίσει τα άλλα παιδιά και θυμωμένος διότι όσο και να προσπαθεί στα μαθήματα τα άλλα παιδιά πάντα βρίσκουν κάτι για να τον κοροϊδέψουν και να γελάσουν εις βάρος του. Έχει απομονωθεί και για κάποιο διάστημα προστάτευε τον εαυτό του με το να αποφεύγει τους συμμαθητές του και να μένει όσο πιο σιωπηλός και απαρατήρητος μπορούσε. Αυτό δούλεψε για κάποιο καιρό και είχε βρει μία σχετική ηρεμία μέσα στη μοναξιά του μέχρι που τα πράγματα ξέφυγαν εντελώς .Ένα βράδυ, αφού είχε τελειώσει τα μαθήματά του, μπήκε να μιλήσει με κάποιους από τους παλιούς συμμαθητές του (από το προηγούμενό του σχολείο ) στο Facebook. Αυτό που είδε αναρτημένο στο προφίλ του τον έκανε να ξεσπάσει σε κλάματα. Ο Αλέξανδρος είχε γράψει στον «Τοίχο» του Κώστα ένα πολύ κοροϊδευτικό και υποτιμητικό ποιηματάκι με ομοιοκαταληξίες, το οποίο είχε 62 likes. Αυτό που πίκρανε και απέλπισε τον Κώστα ήταν ότι με αυτό το ποίημα είδε πως διασκέδασαν και γέλασαν εις βάρος του, όχι μόνο οι συμμαθητές του αλλά και άλλα παιδιά από το παλιό του σχολείο με τους οποίους δεν είχε ποτέ πρόβλημα. Ένιωσε μεγάλη προδοσία και εκτεθειμένος. Τώρα δε μπορώ να κρυφτώ πουθενά μου είπε χαρακτηριστικά λίγες μέρες μετά το περιστατικό αυτό. Ο Κώστας, μετά από το Οnline Bullying που υπέστη, έχει εκρήξεις θυμού απέναντι στους γονείς του, η προσπάθειά του στα μαθήματα έχει εμφανώς μειωθεί, αρνείται πεισματικά να πάει στο σχολείο και έχει εμφανίσει κρίσεις πανικού.

Το παράδειγμα του Κώστα, είναι ένα παράδειγμα των αρνητικών επιπτώσεων που μπορεί να έχει η χρήση των Social Networks. Ευτυχώς, Ο Κώστας είναι από τα παιδιά που μίλησαν αμέσως για το πρόβλημά τους στους γονείς του και από τότε εκείνοι μαζί με τη βοήθεια και τη συμβουλή ειδικών δουλεύουν μαζί του στη προσπάθειά του να ξεπεράσει αυτό που του προκάλεσε το Οnline Bullying και φυσικά η καθημερινή απορριπτική αντιμετώπιση στο σχολείο από τους συμμαθητές του. Υπάρχουν, δυστυχώς όμως, πολλές αντίστοιχες ιστορίες όπου ο έφηβος ντράπηκε να μοιραστεί με κάποιον ενήλικα και υπέφερε πολύ καιρό αβοήθητος. Στις χειρότερες περιπτώσεις, τα παιδία αυτά αυτοκτόνησαν.

Τα αρνητικά στοιχεία που μπορεί να έχει η χρήση σελίδων κοινωνικής δικτύωσης στη ζωή των εφήβων:
Προηγουμένως αναφέρθηκε πώς το Internet μπορεί να είναι μία σωτήρια διέξοδος επικοινωνίας για τους πιο «δυσκολεμένους» (κοινωνικά) εφήβους, και πως αυτό βοηθάει πολύ την αυτοπεποίθησή τους. Βλέπουμε όμως πως μπορεί η χρήση του να γυρίσει boomerang και ο/η έφηβος να νιώσει ακόμα πιο άσχημα για τον εαυτό του και να κλειστεί ακόμα πιο πολύ όταν νιώσει πως απορρίπτεται ακόμα και το προφίλ του στο Διαδίκτυο που θεωρητικά εκεί έχει αναρτημένη την «καλύτερη εκδοχή του εαυτού του»
Όσον αφορά τις νέες «φιλίες» μέσω Internet, και εδώ μπορεί να έχουμε το αντίθετο αποτέλεσμα. Αντί ο νέος να ξεθαρρέψει και η online φιλία του να τον βοηθήσει στην πραγματική( πρόσωπο με πρόσωπο) κοινωνική του δικτύωση , να επαναπαυθεί πίσω από τον Υπολογιστή του και να αποφεύγει όλο και περισσότερο την άμεση επαφή με άλλους συνομηλίκους του διότι φοβάται πως θα αποκαλυφθούν έτσι τα ελαττώματά του και θα χαθεί η σχέση.
Ένα ακόμα αρνητικό είναι πως μέσα από τα Social Networks προβάλλονται κάποιες ενέργειες που η ανάγκη των εφήβων να συμπεριληφθούν στους «δημοφιλείς» της παρέας, του σχολείου ή κάποιας άλλης κοινωνικής ομάδας, τους κάνει να τις μιμηθούν ή και να τις υιοθετήσουν. Για παράδειγμα, μπορεί να ενισχύονται «κακές» ή και «επικίνδυνες» συμπεριφορές» των εφήβων όπως η χρήση βρισιών, η χρήση αλκοόλ ή το κάπνισμα ακόμα και η έκθεση «αποκαλυπτικών» φωτογραφιών.

Κίνδυνοι του Online Flirting:
Στις περιπτώσεις που οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούνται για φλερτ, πέρα από το προφανές θετικό ότι οι νέοι που είναι πιο ντροπαλοί, μπορεί να έρθουν πιο εύκολα κοντά και να γνωριστούν αρχικά μέσα από αυτά τα websites, κρύβονται πολλοί κίνδυνοι ειδικά όταν πρόκειται για καινούριες γνωριμίες- μεταξύ αγνώστων.
-Ένα αρκετά συχνό φαινόμενο είναι πως αυτός με το οποίο ο /η έφηβος συνομιλεί στο Διαδίκτυο, δεν είναι στη πραγματικότητα αυτός που παρουσιάζεται να είναι στο «Προφίλ» του . Μπορεί να έχει πει ψέματα για την ηλικία εμφάνιση (ψεύτικές φωτογραφίες) ακόμα και για το φύλο του/της. Η ανακάλυψη του πραγματικού προσώπου στις περιπτώσεις αυτές (αν οι δύο νέοι αποφασίσουν να γνωριστούν), φέρνει συναισθήματα θυμού, απογοήτευσης, εξαπάτησης και προδοσίας. Η εμπιστοσύνη τους κλονίζεται και μπορεί να δυσκολευτούν σε μετέπειτα σχέσεις διότι έχουν ανοιχτεί συναισθηματικά σ έναν πολύ ευαίσθητο τομέα (ειδικά στην ηλικία αυτή) και ο άλλος κατά κάποιο τρόπο «ακύρωσε» όλο αυτό που είχαν ζήσει με το να αποδειχθεί «ψεύτικος».
-Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις ο/η έφηβος μπορεί να συνομιλεί με κάποιον ενήλικα που έχει πει ψέματα για την ηλικία του και να τον εκμεταλλευτεί ή παρενοχλήσει σεξουαλικά ( π.χ. κάνοντας και εκμαιεύοντας σεξουαλικά σχόλια ή ζητώντας γυμνές φωτογραφίες του /της εφήβου) πίσω από τη «μάσκα» ενός «άλλου εφήβου» . Σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για τη σωματική ακεραιότητα του νέου/νέας εάν ο ενήλικας επιδιώξει να γίνει συνάντηση μεταξύ τους.

Πώς μπορούν οι γονείς να προλάβουν και να προφυλάξουν τα παιδιά τους από τους πιθανούς κινδύνους των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης του Internet.
Σημαντικό είναι γονείς και καθηγητές να συζητούν με τα παιδιά για το Διαδίκτυο. Να ενημερώνουν τους νέους για τους πιθανούς κινδύνους που υπάρχουν και κυριότερα να δημιουργούν ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης ώστε να μπορούν τα παιδιά τους να πάνε σε αυτούς για συμβουλή ή βοήθεια σε περίπτωση που κάτι τους συμβεί.
-Να ελέγχουν διακριτικά τις κινήσεις τους στο Internet σεβόμενοι παράλληλα την ευαισθησία της ηλικίας τους και την ανάγκη τους να έχουν και μυστικά. Να έχουν την άνεση να ρωτήσουν χωρίς να φανούν καταπιεστικοί και αδιάκριτοι για τις ενέργειες του παιδιού τους online.
-Καλό είναι να υπάρχουν όρια στη χρήση του Υπολογιστή και αυτός να βρίσκεται σε χώρο που η οθόνη είναι ορατή σε όλους στο σπίτι (π.χ. κάπου στο σαλόνι και όχι στο δωμάτιο του εφήβου) . Επίσης, βοηθάει να μη γίνεται χρήση βραδινές ώρες από τα παιδιά.
-Τέλος, σε περίπτωση που το παιδί τους θέλει να γνωρίσει κάποιον «διαδικτυακό φίλο» πρόσωπο με πρόσωπο να επιμείνουν να τον/την συνοδέψουν στη συνάντηση (χωρίς απαραίτητα να γίνουν αντιληπτοί) μέχρι να σιγουρευτούν πως πρόκειται για το ίδιο άτομο που εμφανίζεται να είναι στο «Προφίλ» του και πως το παιδί τους είναι ασφαλές!